Барилга байшин, рггч цамхаг, ндр шат зэрэг ндрс унаж ойчсон хмст учрах гэмтэл нь унасан ндрийн хэмжээ, унасан талбайн хатуу, злн, унаж гэмтсэн хний хнд хнгнс шууд шалтгаална.
Хэдий чинээ ндрс унана тдий чинээ хнд гэмтдэг. ндрс унаж гэмтсэн хн гол тлв тархи толгойн гэмтэл, цээж тулгуур эрхтэний гэмтэл, хэвлийн бит гэмтэл их авсан байдаг. Эдгээр гэмтэл нь амь насанд аюул учруулах хнд гэмтэлд тооцогдцог.
Анхны тусламж
Гэмтсэн хн ухаангй байвал ухаан оруулах гэж барьж сэгсэрч болохгй ш. Хамгийн трнд ил харагдах газарт гэмтэл байгааг олж тогтоохоос гадна вчтн р ухаантай байгаа эсэх, амьсгалж байгаа эсэх, судасны болон зрхний цохилт байгаа эсэхийг тодорхойлох хэрэгтэй ш. Амьсгал зрхний цохилт муу буюу аль нэг нь байхгй бол хиймэл амьсгал гх болон зрхэд массаж хийж гн. Хэрэв вчтний цээж гэмтсэн бол зрхний массаж хийж болохгй. Хэрэв гэмтсэн хн ухаан алдсан бол энгэрийг тайлж амьсгалыг члтэй болгож гх, амьсгал сайжруулахын тулд нойтон даавуу буюу алчуураар сэвж гх хэрэгтэй. влийн улиралд гэмтэгсдийг аль болохоор мод банзан дээр хэвтлэх болон дамнуургаар болгоомжтой зврлж дулаан байранд оруулах хэрэгтэй.
Гэмтсэн хний хл гар нь хугарсан, ил шарх сч цус алдаж байвал гэмтсэн мчинд чиг тавих цус тогтоох арга хэмжээг авч шарханд цэвэр боолт хийж гн.
Хэрэв гэмтэгсэд маш хнд гэмтэж биенд нь гар хрэхийн аргагй зовиуртай байвал ойчсон байрнаас нь хдлглгйгээр газар дээр нь анхны тусламж злээд яаралтай тргэн тусламж дуудан мэргэжлийн тусламж богино хугацаанд злэх шаардлагатай. Эдгээр тусламжийг злэхдээ хамгийн гол нь бэртэл гэмтэл дээр нь нэмж гэмтэл сгэхгй байх, ссэн гэмтлийг хндрлэхгй байхыг хичээх хэрэгтэй. Гэмтсэн хн ухаантай бол тнд гэмтлийн хндрэлээс сэргийлж халуун цай багаар уулгаж болно. Гэмтэгсдийг заавал дамнуургаар зврлж эмнэлэгт хргэх хэрэгтэй.
Дарагдахад злэх тусламж
Байгалийн элдэв зэгдэл, газар хдлх, барилга байшин нурах, шавар шороонд биеийн злн эд удаан дарагдсанаас биед илрэх шинж тэмдгийг дарагдалт гэнэ.
Энэ шинж тэмдэг нь дарагдсан хугацаа, уйлчилсэн хчтэй шууд хамааралтай байх учир нээс шалтгаалж хнд, хнгн явцтай байна.
Гэмтлийн эхэн ед мчийг дарагдсан зйлээс чллснс хойш хэдэн цагийн дараа уул дарагдсан мч хавдах, арьсанд цус хурах гэмтлийн шок сэх байдлаар илэрнэ. Мчийг дарагдсан зйлээс нь суллаж чллсний дараа гэмтсэн хний биеийн ернхий байдал сайн байсан ч энэ хам шинж гарч ирдэг. Дарагдсан мч маш их хавдаж болох бгд зарим ед судасны лугшилт арилна. Арьсны дээгр цусархаг шингэн бхий цэвр гарна.
Гэмтсэн хний биеийн ернхий байдал хндэрч ам нь цангаж блжлэхийн зэрэгцээ алмайрсан сул байдалтай болдог. Энэ гэмтлийн эхний ед гэмтсэн хнд цусны эргэлтийн хямрал ба брний йл ажиллагааны цочмог дутмагшлын шинж тэмдэг илэрнэ. Аажмаар гэмтсэн мчний хаван багасаж еэр нугалж хдлдг болно. Гэвч их дарагдсан хэсгдэд шарх сэж улмаар тэр орчимд злн эд хжинэ. Дарагдсан тэр мчний мэдрэлийн судал рэвсэж их вдлт гн. Зарим ед булчин хатаж мч татна. Энэ гэмтэл нь хэвтэгсдийг хэлд хргэж болдог аюултай гэмтлийн нэг юм.
Анхны тусламж
Гэмтэгсдийг дарагдсан зйлээс нь суллаж мч нь брэн бтэн байсан ч гэсэн чиг тавина. Биеийн ернхий байдал сайн, р явж чадах байсан ч гэсэн заавал дамнуургаар зврлн. Гэмтэгсдэд шингэн зйлийг ихээр гн. вдлт намдаах эм уулгана. Гэмтсэн мчийг 1-2 цагийн завсарлагатайгаар 4-5 цагийн турш хйтэн жин, мср жигнэх нь биеийн ернхий хордлогыг багасгадаг. Гэмтэгсдийг эмнэлэгт заавал хргэж грэй.
Злн эдийн бит гэмтэл, тнд злэх анхны тусламж
Злн эдийн бит гэмтэл хамгийн олонтой тохиолддог. Злн эдийн гэмтэлд арьс салстын брэн бтэн байдал алдагдалгйгээр булчин, шрмс, судас гэмтэхийг хэлнэ. Злн эдийн гэмтлийг хэлбэрээр нь дотор нь:
1. Няцралт: няцралт нь цохигдох, дарагдах, хавчигдах, унах зэргээс снэ.
-няцралтын ед вдх шинж тэмдэг гарах
-хавдах /судас гэмтсэнээс цус ба тунгалгын шингэн хуралдах, мн рэвслийн шингэн эд эсэд нэвчсэнээс снэ/
-Цус хурах /эхний ед арьс хар хрэн нгтэй, цаашдаа хурсан цус шимэгдэхэд арьс нь шар юмуу ххвтр нгтэй болно.
-Гэмтсэн эрхтэний хдлгн хязгаарлагдах йл ажиллагаа алдагдана.
-Гэмтсэн хэсэгт буюу эсвэл биеийн ернхий халуун ихсэх зэрэг шинж илэрнэ.
Анхны тусламж
Гэмтсэн газарт хйтэн жин тавих, хдлгнийг хорих, мчийг ндрлх, цус хурсан бол чанга дарж боолт хийнэ. Гарт бол сойлт хийх, хлд бол чиг тавьж боож гн.
2. Шрмс сунах: мчндийн хэсэгт олонтой тохиолдох гэмтлдийн нэг нь шрмс сунаж, тасрах гэмтэл юм.
Шинж тэмдэг нь: еэр хдлгхд хндрлэн вдн, ений хдлгн хязгаарлагдана.
Анхны тусламж
Гарны шрмс сунасан бол тэр орчимд боолт хийж гарыг хзнээс сойж бооно. Хлд бол вчтний хлийг дээш ргсн байдлаар эвр хийж хэвтлнэ. Гэмтсэн ений ойролцоо овойж хавдсан бол боолт хийж тэр орчимд хйтэн жин тавина.
3. Булчин тасрах: Энэ нь булчин хэт сунаснаас тасрах ба гэнэт цочмог хчтэй агшилтаас язарч болно. Тасралт гйцэд, гйцэд биш байж болно.
Шинж тэмдэг нь: тасарсан булчингийн орчимд хндрлэж вдх. вдлт тэр булчинг агших хдлгн хийхэд нэмэгдэнэ. Гараар барьж зэхэд булчин тасарсан хэсэгт тасархай завсар баригдаж тэмтрэгдэнэ.
Анхны тусламж
Тэр орчимд хйтэн жин тавих, гэмтсэн булчингийн хэсэгт тухайлбал, мчинд чиг барьж боох, гарт бол чиг барьсны дараа хзнээс сойлт хийж уяад эмнэлэгт хргэнэ.
Эмч З.Тмэнжаргал
